302 Niewolnictwo Słowian, Slavic slavery, slavery of Slavs, Slavi / slaves, Słowianin = niewolnik 02

Targ w kraju wschodnich Słowian, Siergiej Iwanow, 1909; Skandynawowie sprzedają niewolnika muzułmanom

…..

Jak obiecałem, oto i druga część wpisu 301, który jest jedynie kopią „dziwnie” jedynej wersji artykułu zamieszczonego na wikipedii… Komentarz jest zbędny. Wystarczy przeczytać te dane i dołączone do nich liczne przypisy…

Do wszystkich niszczycieli i prześladowców Słowianek, Słowian i Słowiańszczyzny:

  • Kocham i szanuję was tak samo, jak wy „kochacie i szanujecie” Mię, Moją Słowiańska Tradycję i Słowiańszczyznę.
  • Z całego serca życzę wam wszystkim, aby wróciło do was wielokrotnie wszystko to, co wy i wasi przodkowie uczyniliście i nadal robicie Nam Słowianom… 😦

Słowiańskie Życia Mają Znaczenie! / Slavic Lives Matter!

Szczodrych Godów, Słowiańskie Siostry i Bracia!

…..

Handel słowiańskimi niewolnikami

Pierwsi niewolnicy słowiańscy pojawili się w innych krajach w dużej liczbie już dziesięć lat po wkroczeniu Słowian jednoznacznie na karty historii, gdy około 560 roku Awarowie podbili Słowian wschodnich, pustosząc ich ziemie w drodze nad Dunaj, a następnie ich sprzedając[153]. Kolejni niewolnicy słowiańscy znaleźli się Bizancjum w wyniku trwających konfliktów z Awarami i Bizantyjczykami. Część z nich przez Bizancjum trafiła aż do Persji. Al-Masudi, czołowy ówczesny historyk i geograf arabski w pracy Łąki złota i kopalnie drogich kamieni (Murudż az-zahab wa-ma’adin al-dżawahir – مروج الذهب ومعادن الجواهر) pisał o „niewolnicach słowiańskich krwi królewskiej”, posłanych w upominku przez cesarza Maurycjusza władcy  sasanidzkiemu Chosrowi II Parwizowi[154].

Wojownik chazarski prowadzący jeńca, rekonstrukcja rysunku z VIII w.

Stała, masowa eksploatacja Słowiańszczyzny, jako rezerwuaru niewolników, zaczęła się w drugiej poł. VII wieku wraz z podbojem części plemion słowiańskich przez Chazarów, a równocześnie z ekspansją  Arabów budujących islamskie imperium z ogromnym zapotrzebowaniem na niewolników (prof. Fernand Braudel, czołowy przedstawiciel szkoły Annales, nawet nazwał islam „cywilizacją niewolniczą par excellence”)[155]. Arabowie czasem sami chwytali słowiańskich niewolników podczas wypraw. Gdy Marwan II, jeszcze jako wódz, napadł na Chazarów w 737 roku, uprowadził do niewoli i osiedlił na Kaukazie 20 tys. „Słowian, którzy mieszkali w ziemi Chazarów”. Historyk z X wieku Al-Baladhuri podawał, iż uciekli oni potem, lecz Marwan ich schwytał[156]. Zasadniczo jednak dostarczali ich Chazarowie, głównie spośród podbitych przez nich Wiatyczów, Radymiczów i Siewierzan[157].

W VII wieku ustalił się też podział stref wpływów w handlu międzynarodowym pomiędzy kupcami w Europie. Domeną Żydów stały się tereny Europy Zachodniej oraz Południowo- i Środkowo-Wschodniej, zaś Włochów Bizancjum i basen Morza Śródziemnego. Handel niewolnikami na dużą skalę w kierunku zachodnim w Europie rozpoczęli Żydzi w IX wieku, a ich źródłem również była Słowiańszczyzna[158]. Od pocz. tego wieku notowana jest sprzedaż przez nich niewolników do Al-Andalus[159]. Do połowy X stulecia wykorzystywano główne szlaki handlowe do pędzenia słowiańskich niewolników na sprzedaż Arabom. Opisał je w latach 845–847 perski geograf i podróżnik Abu’l-Qasim Ubaydallah ibn Abdallah ibn Khordadbeh (ok. 820–912) w Księdze dróg i królestw (Kitāb al-Masālik wa’l-Mamālik – كتاب المسالك والممالك)[160][161][162]. Uzupełnieniem jego opisów są teksty innych autorów, m.in. Relacja [z podróży] (Risāla – رساله), inaczej Księga (Kitāb), którą napisał Ahmad ibn Fadlan w 923 roku[163][164].

Główne szlaki północ–południe wiodły Wołgą oraz Dnieprem, będąc częścią szlaku od Waregów do Greków. Kijów, w okresie jego wcielenia lub uzależnienia przez Chazarów, a następnie panowania w nim Skandynawów, został rozwinięty jako centrum gromadzenia i sprzedaży słowiańskich niewolników. Z niego byli oni transportowani w kierunku wschodnim wprost do Itil (ten stepowy szlak później był trudny przez najazdy ludów koczowniczych[165]), bądź Dnieprem, Oką i Wołgą do Bułgaru Wielkiego, a potem na południe Wołgą i Morzem Kaspijskim do Kalifatu Bagdadzkiego, Chorezmu lub Chorosanu, a niektórzy dalej: do Indii lub Chin. Z Kijowa w kierunku południowo-zachodnim zaś Dnieprem do Chersonia, gdzie był ośrodek handlu żydowskiego, lub Donem, a następnie Morzem Czarnym do Konstantynopola; albo w kierunku zachodnim przez Panonię, a dalej na południe do Wenecji i statkami włoskimi do Konstantynopola i Afryki bądź na zachód Dunajem do Ratyzbony, z niej do Moguncji, Verdun i Lyonu, skąd do portów w Arles i Narbonie, z których statkami żydowskimi byli wiezieni do krajów arabskich lub lądem do Kordoby[166][167][168][169]. Głównym portem przeładunkowym słowiańskich niewolników transportowanych przez Żydów była Almería. Stamtąd część z nich było rozprowadzanych po arabskiej Afryce Północnej, aż do Egiptu[170][171]. Inni trafiali na Sycylię[172].

Statki żydowskie z Europy płynęły też wprost do Peluzjum, skąd karawany szły nad Morze Czerwone, by kolejnymi statkami płynąć do Dżuddy i dalej do Indii i Chin; albo z Europy morzem do Antiochii, skąd lądem i Eufratem do Bagdadu, a następnie z Omanu także do Indii i Chin. Tymi dwoma szlakami wywożono na wschód niewolników słowiańskich, ale też frankijskich, hiszpańskich, longobardzkich i greckich[173]. Główną oś kontynentalną stanowiła linia Itil/Bułgar–Kijów–Raffelstetten–Ratyzbona–Lyon–Kordoba, będąca drogą handlową z Azji Środkowej do Europy Zachodniej, łącząca się na Wołdze i Dnieprze z liniami północ–południe. Na przełomie IX/X wieku Węgrzy sprzedawali w Kerczu  Bizantyjczykom niewolników słowiańskich zdobytych podczas swych łupieżczych wypraw w Europie[174]. W X wieku powstał nowy odcinek szlaku z Kijowa na zachód, przez Grody Czerwieńskie i Kraków (pod władzą czeską) do Pragi, która stała się węzłem w handlu niewolnikami[175].

Kaganat Chazarski, jako typowe imperium stepowe, służył jako źródło i dostawca niewolników, a także jako organizator handlu niewolnikami. Jego władcy czerpali znaczny dochód z poboru 10% cła na handel zagraniczny swoich poddanych i kupców tranzytowych. „Niezliczeni niewolnicy”, według anonimowego dzieła Granice świata (Ḥudūd al-ʿĀlam – حدود العالم), byli głównym przedmiotem eksportu Chazarii, obok bydła i skór. Jeden ze szlaków wywozu niewolników prowadził do Azerbejdżanu. Przeniesienie w połowie VIII wieku stolicy na północ, do Itil, było związane z przekształceniem szlaku Wołga–Morze Kaspijskie w główny dla Chazarii i zyskaniem połączenia ze szlakiem Europa–Chorezm[176]. Chazarowie zwykle jednak sami nie organizowali dalekosiężnego handlu niewolnikami, lecz tylko zapewniali dostawy i organizację na miejscu. Transportem niewolników zajmowali się kupcy chorezmiańscy i żydowscy (utożsamiani z radanitami). Ci drudzy pochodzili z Babilonii, skąd osiedlali się też w samej Chazarii, gdzie szerzyli judaizm i z Europy Zachodniej. Przejście ich karawan z Kijowa do Konstantynopola trwało miesiąc, a do Kordoby trzy miesiące[177].

Od VIII wieku wschodnią Słowiańszczyznę od północy opanowywali szwedzcy wikingowie: wpierw  Waregowie, a od poł. IX wieku Rusowie, którzy według źródeł arabskich „nie mieli pól uprawnych, a żywność zdobywali rozbojem, chwytali Słowian do niewoli”, i Dnieprem lub Wołgą transportowali na południe. Niewolnicy, obok futer stanowili główny przedmiot handlu Rusów, a pozyskiwali ich nie tylko z plemion wschodniosłowiańskich, ale i fińskich. Szwedzcy łowcy niewolników grupami po 100–200 ludzi łodziami wdzierali się do miejscowości Słowian, porywali ich i sprzedawali w Bułgarze, Hazaranie (handlowej dzielnicy Itilu) lub Konstantynopolu[178][179][180]. Korzystając ze znacznej przewagi militarnej nad podzielonymi plemionami słowiańskimi i z ciągłego popytu w krajach islamskich, Szwedzi zwani Rusami przyczynili się do systematycznej eksploatacji i wyludnienia wschodniej Słowiańszczyzny. W okresie pierwszej wzmianki o Rusach w 839 roku mieli już własne państwo, a tytuł jego władcy Kagan Rusi wskazywał na dynastyczny sojusz i bliską współpracę z Chazarami. Kagan Bułgarii Kamskiej pobierał jako cło, co dziesiątego niewolnika transportowanego przez Rusów do Kalifatu Bagdadzkiego[181]. Węzłem handlowym, w którym sprzedawano niewolników pędzonych przez Rusów ze wschodniej Słowiańszczyzny do Bizancjum, był Perejasławiec nad Dunajem (koło Tulczy), opisany przez Nestora pod rokiem 969, zniszczony zapewne wskutek najazdu Pieczyngów w XI wieku[182].

Żydowscy handlarze słowiańskimi niewolnikami cieszyli się poparciem władców frankońskich. Ludwik I Pobożny nie tylko udzielał im pozwoleń, ale zwolnił ich z cła za niewolników[160]. W sytuacjach konfliktów z hierarchami Kościoła, którzy stawali w obronie niewolników, on i jego następca Karol II Łysy brali stronę Żydów[183]. Wśród zachowanych dokumentów z lat 825–830 znajduje się cesarski list żelazny dla żydowskiego handlarza niewolnikami Abrahama, zaopatrującego także dwór w Akwizgranie w różne towary oraz przywileje dla handlarzy niewolnikami z Lyonu: Dawida i Józefa[42]. Ibrahim al-Qarawi opisywał w IX wieku, że „Frankowie są sąsiadami Słowian. Zagarniają ich jako jeńców wojennych i sprzedają w Hiszpanii, co się często zdarza. [Jeńcy ci] zostają wykastrowani przez Żydów, którzy są pod ochroną Franków i zamieszkują Imperium Franków oraz sąsiednie terytoria muzułmańskie. Ci kastraci są eksportowani z Hiszpanii do wszystkich innych krajów muzułmańskich”[184]. Clément Venco z Uniwersytetu Tuluza II twierdzi na podstawie tego i innych dokumentów, iż już w IX wieku nie tylko Żydzi, ale też sami Frankowie bezpośrednio dostarczali słowiańskich niewolników Arabom[185].

Miasta niemieckie, głównie Moguncja i Wormacja, pełniły funkcję ośrodków etapowych w tym handlu[42]. Jednorazowo w karawanie handlarze prowadzili do kilkudziesięciu niewolników. Część pędzonych niewolników, uznana na granicach za niezdatnych do dalszej drogi, trafiała na rynki lokalne w Europie[177]. Największy zysk, ponad dziesięciokrotny, przynosiło dostarczenie niewolników z Europy Środkowej do Kordoby, do Bizancjum trzykrotny, gdzie w IX wieku słowiański niewolnik kosztował 10 nomism (32 gramy złota), a czarny niewolnik 4 nomismy (roczna płaca robotnika najemnego wynosiła 2 nomismy). Friedrich Schlette (1915–2003), niemiecki prehistoryk pisał, że w X wieku cena niewolnika na terenie Niemiec wynosiła 300 gramów srebra (tyle co koń)[177]. Al-Mukaddasi informował, że cena za niewolnika w Chorezmie (gdzie dostarczano ich w wielkiej liczbie ze wschodniej Słowiańszczyzny) wynosiła 20–30 dirhemów (ok. 60–90 gramów srebra)[186].

Zyski czerpali nie tylko żydowscy kupcy wędrowni, pochodzący z Niemiec, Francji i Hiszpanii, ale i organizatorzy faktorii handlowych w miastach słowiańskich, będących ośrodkami handlu niewolnikami, jak Praga, gdzie już w pierwszej poł. X wieku istniał spory i zamożny kahał[187]. Zyski z ich handlu czerpali też Niemcy, przez pobieranie od Żydów cła na niewolników. Poświadczają to źródła z komory celnej w Raffelstetten nad Dunajem (Inquisitio de theloneis Raffelstettensis z 903/6 roku), na granicy bawarsko-morawskiej, na głównym szlaku niewolniczym ze Słowiańszczyzny wschodniej[188]. Znajdował się tam wielki targ do handlu z Rusią, zwany od tego Ruzaramarcha, zatwierdzony przez króla Ludwika Niemca w 863 roku. Dostarczano z niej na ten targ głównie niewolników i konie[189]. Na zachód i południe od węzłów handlowych, wzdłuż szlaków niewolniczych powstawały osady żydowskie do ich etapowej obsługi, o charakterystycznych nazwach: Judenburg, Judendorf, Forum Iudaeorum, Völkermarkt, Judenau[188].

Dewastacja ziemi słowiańskiej w wyprawie Ottona III przeciw Obodrytom i Lucicom w 995, ilustr. w Chronik der Sachsen warsztatu Lucasa Cranacha

Henryk I Ptasznik, po podbiciu w 929 roku części południowego Połabia, zaczął stamtąd masowo sprowadzać niewolników. Pisze o tym Widukind z Korbei w Dziejach Sasów[190]. Ostateczne podbicie znacznej części Słowian połabskich przez margrabiego Gerona, dokonane głównie w latach 955–965, otworzyło nowe możliwości Niemcom. Sascy zdobywcy sprowadzali dużą liczbę słowiańskich niewolników na zachód[191]. Ważną rolę w handlu nimi odgrywały w związku z tym miasta Magdeburg i Merseburg. Aktywni byli tam żydowscy handlarze, pędzący ich dalej, których działalność regulowały ustawy miejskie z lat 965 oraz 973–983. Funkcjonowały też intensywnie w tym czasie odcinki na szlakach niewolniczych: Magdeburg–Moguncja, Magdeburg–Ratyzbona wzdłuż Soławy oraz Magdeburg–Praga wzdłuż Łaby, którym podróżował Ibrahim Ibn Jakub. Magdeburg był zasadniczo węzłem do wywozu niewolników z podbijanego przez Niemów Połabia[192][188]. Zyski z tego procederu czerpali, oprócz Żydów, władcy sascy, a także kupcy niemieccy oraz arcybiskupstwo magdeburskie[193][194]. Połabianie byli również zmuszani przez Niemców do przekazywania niewolników jako trybut. Otton I Wielki w 971 roku odstąpił biskupstwu miśnieńskiemu 1/10 trybutu pobieranego od Dalemińców, Niżan, Działoszan, Milczan i Łużyczan, płaconego w różnych towarach, monetach i niewolnikach[195].

W połowie X wieku kupcy żydowscy zostali całkowicie wyparci ze szlaków śródziemnomorskich, przede wszystkim przez włoskie miasta kupieckie: Wenecję (która w 960 roku wprowadziła zakaz korzystania przez nich z jej statków i portów), Amalfi i Bari, toteż skupili się na szlaku wschód-zachód przez Słowiańszczyznę[196][197]. W tym czasie nastąpiła zarazem intensyfikacja żydowskiego handlu słowiańskimi niewolnikami drogą lądową[187]. Odtąd też datują się próby wyparcia handlarzy żydowskich i włoskich przez niemieckich z intratnego handlu Słowianami. Przez pewien czas nastąpiło ograniczenie we włoskim handlu niewolnikami, gdy Pietro IV Candiano, Doża Wenecji w latach 959–976, zakazał sprzedawania niewolników do Bizancjum. Uniemożliwiło to weneckie wyprawy po niewolników znad Morza Czarnego. Nacisk na niego wywarł cesarz Otton I, który w tym czasie prowadził ekspansję na Połabie i określił się jako chrystianizator i protektor Słowian. W związku z tym jednak Wenecjanie zaczęli porywać do niewoli Słowian znad Neretwy (Narentan), których nazywali schiavi narentini[177].

W tych dziesięcioleciach Niemcy, w związku z dalszymi podbojami Połabia, otworzyli nowy szlak niewolniczy do wywozu Słowian: od Magdeburga na północ do portów nadbałtyckich, skąd statkami transportowali ich do Galicji, a z niej do arabskiej Hiszpanii, podobnie jak już wcześniej czynili  Duńczycy porywający Połabian i Pomorzan oraz wikingowie[198][199]. Ci drudzy transportowali drogą morską na zachód także niewolników uprowadzonych z północno-wschodniej Słowiańszczyzny. Najważniejszym węzłem Skandynawów w handlu niewolnikami było Hedeby (po 1066 roku Szlezwik)[155]. Główne odcinki lądowe szlaków niewolniczych pozostały zdominowane przez Żydów niemieckich od Łaby do Renu, na którym Niemcy pobierali kolejne cła. Na zachód od Renu dominowali w tym handlu Żydzi francuscy, którzy odkupywali niewolników na granicy. Żydzi utrzymali dominację w handlu niewolnikami do końca XI wieku. Cesarz Henryk IV Salicki udzielił im dalszych przywilejów w tym procederze w 1074 roku dla Żydów w Wormacji, a w 1090 roku dla Żydów w Spirze[200].

Na wyludnionych tym sposobem ziemiach zachodnich Słowian germańscy zdobywcy przeprowadzali  Ostsiedlung („niemieckie osadnictwo na Wschodzie”), które pod koniec XI wieku rozpoczął Wiprecht z Grójca. Był on, wraz z dwoma feudałami oraz niemieckimi biskupami Połabia, autorem odezwy z 1108 roku, zawierającej m.in. słowa: „Poganie ci (Słowianie połabscy) są najgorsi, lecz ziemia ich najobfitsza […]. Z tego powodu o Sasi, Frankowie, Lotaryńczycy, najsławniejsi i poskromiciele świata, tutaj będziecie mogli i dusze wasze zbawić i jeżeli się tak spodoba, pozyskać najlepszą ziemię do zamieszkania”. Kolonizację niemiecką na ziemi słowiańskiej w XII wieku kontynuowali na masową skalę: Henryk Lew, Albrecht Niedźwiedź i Konrad Wielki[201].

Na wschodniej Słowiańszczyźnie od poł. X wieku doszło do stopniowych zmian w handlu niewolnikami. W 965 roku Światosław I, pierwszy skandynawski władca Rusi określany słowiańskim imieniem, pokonał Kaganat Chazarski, a w 969 roku spustoszył Itil i Bułgar. Dzięki temu Rusowie, wywożący słowiańskich niewolników na południe, uzyskali dostęp do Kalifatu Bagdadzkiego i Bizancjum, bez pośrednictwa Chazarów; lecz po dwudziestu latach, pod naciskiem Chorezmu wycofali się z Itilu. Na skutek osłabienia Chazarii doszło jednak do kolejnych inwazji przez Step Pontyjski ludów koczowniczych[202][203].  Pieczyngowie około 1015 roku odcięli Ruś od Morza Czarnego i Kaspijskiego, w rezultacie blokując jej handel, w tym wywóz niewolników, na południe. W związku z tym na terenie Rusi nie ma znalezisk dirhemów emitowanych po 1015 roku[204]. Wśród Pieczyngów pozostali aktywni kupcy z Chorezmu. W 1036 roku Pieczyngowie zostali pokonani przez Ruś, lecz już od 1055 roku ich miejsce zajęli Połowcy, którzy wielokrotnie najeżdżali Ruś i sprzedawali słowiańskich niewolników Żydom w Chersoniu[205][206]. W tym czasie doszło też do kryzysu w Kalifacie Bagdadzkim w wyniku najazdu Turków Seldżudzkich, którzy zajęli Bagdad. Niemniej jednak o wywozie niewolników ze Słowiańszczyzny do krajów islamskich wspominają źródła arabskie i perskie jeszcze w XI–XII wieku. Źródła hebrajskie stwierdzają kontakty Rusi z Bagdadem przez tereny Połowców w XII wieku za pośrednictwem Żydów kijowskich[207].

Niektóre szlaki handlowe w VIII-XI w.

Kijów, od czasu pokonania Chazarów przez Ruś Kijowską, rozwinął się jeszcze jako centrum handlu niewolnikami. W związku z ograniczeniem kierunku wschodniego nastąpiła intensyfikacja ich wywozu w kierunku zachodnim. Światosław I planował nawet w 967 roku przenieść stolicę do Perejasławca nad Dunajem właśnie ze względu na handel, m.in. niewolnikami[208]. Thietmar ok. 1015 roku wzmiankował w Kijowie dużą liczbę niewolników. Źródła hebrajskie z tamtego czasu mówią o intensywnym handlu Żydów zachodnioeuropejskich z Kijowem. Znajdowały się w nim osobne dzielnice żydowskie: radanicka (zachodnia) i chazarska[209]. Taryfy celne czeskie i austriackie z XII wieku informują, że kupcy wciąż pędzili niewolników z Kijowa do Ratyzbony[210]. Przez ziemie polskie wiodły dwa odgałęzienia szlaku z Kijowa od Włodzimierza Wołyńskiego do Wisły[211]. Około połowy X wieku powstał szlak z Kijowa do Gniezna, biegnący Dnieprem, Prypecią, Bugiem i Wisłą[212]. Taryfa celna z XII wieku z Pomiechówka dla kupców przybywających tą trasą stwierdza, że sprowadzano nią niewolników z Rusi także do Polski[213]. Pod koniec XI stulecia pojawiły się pierwsze ograniczenia dla Żydów w tym zakresie. Jak pisze Kosmas z Pragi w  Chronica Boëmorum, w 1091 roku w Czechach przewidziano kary dla żydowskich kupców, którzy sprzedawaliby Czechów za granicę[214]. W 1098 roku książę Czech Brzetysław II skonfiskował Żydom ruchomy majątek. Wielu czeskich Żydów przeniosło się wówczas do Polski. Pod wpływem duchowieństwa w pierwszej poł. XII wieku także na Węgrzech znacznie ograniczono działalność żydowskich handlarzy niewolnikami[215]. Król Węgier Koloman Uczony wydał dekret zakazujący Żydom handlować chrześcijanami i trzymać ich jako niewolników oraz wszystkim kupcom wywozić za granicę niewolników urodzonych na Węgrzech[216]. Niewolnicy ci byli m.in. potomkami jeńców z czasów wypraw łupieżczych oraz podbitymi Słowianami panońskimi z ludu, zwanymi Totok[217].

Do znacznego zmniejszenia się udziału Żydów w handlu niewolnikami słowiańskimi przyczyniły się ubocznie wyprawy krzyżowe. Już podczas organizacji pierwszej wyprawy krzyżowej, uczestnicy wyprawy ludowej w 1096 roku dopuścili się pogromów antyżydowskich w miastach niemieckich, będących jego ośrodkami. Jeden z hufców ludowych dokonał pogromu w Pradze. Podobne zdarzały się też podczas drugiej wyprawy ludowej w 1147 roku[218]. Potoczna publicystyka widzi w nich tylko przejaw „fanatyzmu” i „antysemityzmu”. Naukowcy badający to zagadnienie, jak Ignacy Schiper, upatrywali w nich narzędzie walki konkurencyjnej rosnącego wówczas w siłę kupiectwa niemieckiego z żydowskim. Przez usamodzielnienie miast Żydzi stracili też oparcie, jakie mieli od władców[219]. Ponadto w 1096 roku Żydów „kananejskich” i niemieckich ogarnął ruch mesjański. Dołączyły do nich także niektóre judaistyczne plemiona chazarskie i razem, jak krzyżowcy, udali się przez Bizancjum do Ziemi Świętej, by tam „przywitać Mesjasza”[220]. W związku ze znacznym zmniejszeniem napływu słowiańskich niewolników do Hiszpanii w ciągu XI wieku wzmianki o Sakalibach znikają z tamtejszych źródeł arabskich[138][221]. Zdobycie Kordoby przez Almohadów w 1148 roku położyło ostatecznie kres pomyślności hiszpańskich Żydów, którzy zostali zmuszeni do przyjęcia islamu bądź emigracji[49]. Zamknęło to ten okres w dziejach niewolnictwa Słowian. Istotnym zajęciem Żydów europejskich, którzy wzbogacili się na handlu słowiańskimi niewolnikami, stało się odtąd udzielanie pożyczek pod zastaw[222].

Obrońcy słowiańskich niewolników

Źródła pisane przekazują niewiele informacji o osobach stających w obronie Słowian pędzonych na sprzedaż Arabom jako niewolników. W literaturze fachowej jako pierwszy wymieniany jest Agobard, lokalnie czczony jako święty, arcybiskup Lyonu, archidiecezji leżącej na terenie kluczowego węzła szlaków niewolniczych ze Słowiańszczyzny na południowo-zachodnie krańce Europy. W 826 roku napisał on list do cesarza Ludwika Pobożnego i dostojników jego dworu, zatytułowany Epistola ad Proceres Palatii contra Praeceptum impium de baptismo Judaicorum mancipiorum, a w 829 roku De insolentia Iudaeorum, w których skarżył się na ten proceder[42]. Cesarz zdecydowanie sprzyjał żydowskim handlarzom niewolnikami, wydał też zakaz chrzczenia niewolników bez zgody ich żydowskich właścicieli, co arcybiskup mu wypominał[223]. Agobard, broniąc także nieochrzczonych niewolników, w piśmie Consultatio et supplicatio de baptismo Judaicorum mancipiorum, wykraczał również poza ówczesne prawo kościelne[224]. Sam wykupywał niewolników z rąk żydowskich, oferując po 20–30 solidów, czyli znacznie więcej niż ustalona przez synod w Mâcon w 581 roku stawka 12 solidów za wykup niechrześcijańskiego niewolnika od Żyda[225]. Prowadził także służbę misyjną wśród słowiańskich niewolników i chrzcił ich, za co był nawet sądzony oraz starał się zapobiegać konwertowaniu na judaizm zarówno nieochrzczonych, jak i chrześcijańskich niewolników, których właściciele pozostawiali sobie[226]. Ostre słowa abpa Agobarda na temat Żydów, skierowane do cesarza i sprzyjającego im też arcybiskupa Narbony Nebrydiusza, w publicystyce czasów współczesnych zostały uznane za przejaw „antysemityzmu”[227][228].

Kwestię słowiańskich niewolników pędzonych dla Arabów przez frankońskich Żydów, ale też przez handlarzy chrześcijańskich, poruszył synod w Meaux w latach 845–846, zakazując sprzedawania ich do krajów muzułmańskich. Niepokój Kościoła budziło spodziewane przechodzenie tam na islam, zarówno chrześcijańskich, jak i niechrześcijańskich niewolników. Synod nakazywał pozostawienie ich w obrębie Frankonii, z intencją nawrócenia na chrześcijaństwo[229][42]. Misję Agobarda kontynuował jego następca abp Amulo, adwersarz króla Karola Łysego, sprzyjającego żydowskim handlarzom i nieakceptującego postanowień synodu[230]. Te oraz następne postanowienia kościelne nie przyniosły jednak większych rezultatów w zahamowaniu tego handlu[229].

W Wielkich Morawach, gdzie w drugiej połowie IX wieku frankoński kler łaciński bezwzględnie zwalczał liturgię słowiańską, wprowadzoną w tym państwie przez św. Metodego, po jego śmierci w 885 roku, książę Świętopełk I stanął po stronie Franków. Wówczas część duchownych słowiańskich, z arcybiskupem św. Gorazdem na czele, wypędzono, część zamordowano, a innych prezbiterów i diakonów sprzedano Żydom. Jak stwierdza Żywot św. Nauma: „Ci Żydzi wzięli ich i zawiedli do Wenecji, gdzie ich sprzedali”[231]. Tu wykupił ich poseł wschodniorzymski w tym mieście, a cesarz Bazyli I Macedończyk udzielił im schronienia w Dalmacji, gdzie dali tam początek, zachowywanemu w dalszych wiekach, obrządkowi słowiańskiemu, z ośrodkiem na wyspie Krk[232].

Chrystianizacja krajów słowiańskich, postępująca w IX i X stuleciu, nie zahamowała handlu niewolnikami z nich pochodzącymi. Arcybiskup Moguncji Fryderyk, na początku swej posługi w 937 roku, napisał list do papieża Leona VII w tej sprawie. W odpowiedzi otrzymał opinię autorstwa bliżej nieznanego duchownego Gerharda, w której ten wymijająco powoływał się na Grzegorza I i synod w Meaux, nie stwierdzając zarazem, by należało się przeciwstawić żydowskiemu handlowi słowiańskimi niewolnikami, lecz zachęcał do znalezienia modus vivendi z Żydami[233].

Święty Wojciech upomina Bolesława II, po lewej słowiańscy niewolnicy trzymani na postronkach przez Żydów; Drzwi Gnieźnieńskie

W kolejnych dziesięcioleciach w Pradze sprzedawano wielu słowiańskich niewolników żydowskim handlarzom. Usiłował temu zapobiec święty Wojciech, biskup Pragi. Pisali o tym: św. Bruno z Kwerfurtu, który w Żywocie drugim św. Wojciecha obwiniał Czechów o to, że „chrześcijańskich niewolnych sprzedawali niewiernym Żydom” oraz Jan Kanapariusz w Żywocie pierwszym św. Wojciecha podający, iż trzecim powodem odejścia św. Wojciecha z Pragi w 989 roku, „była dola jeńców i niewolników chrześcijańskich, których kupiec żydowski kupował za nieszczęsne złoto, i to tylu, że biskup nie mógł ich wykupić”[234]. Obaj opisali, że Wojciech zajął się tą sprawą pod wpływem objawienia. Autor Drzwi Gnieźnieńskich przedstawił to objawienie w kwaterze VII, natomiast w kwaterze VIII wyraził scenę nieopisaną w tych żywotach, jak św. Wojciech upomina króla czeskiego Bolesława II, by zakazał tego procederu[235].

Ukazał mu się też w sennym widzeniu Pan, budząc go i nakazując, by powstał z gnuśnego snu. […]: „Jam jest Jezus Chrystus, którego sprzedano; i oto znowu sprzedają mnie Żydom, a ty jeszcze chrapiesz?” […] Gdy [Wielichowi] opisywał swe widzenie, ów łaskawy ksiądz odpowiedział mu w duchu jego własnych słów i myśli: „Gdy chrześcijan sprzedaje się Żydom, tę sprzedaż odczuwa sam Chrystus, gdyż myśmy Jego ciałem i członkami, w Nim się ruszamy i jesteśmy”. – Jan Kanapariusz, Sancti Adalberti Pragensis episcopi et martyris vita prior

Na początku XI wieku Sasi podbijający Słowian połabskich wielu z nich sprzedawali Żydom jako niewolników. Na znaczną skalę czynił to Guncelin z Kuckenburga, margrabia Miśni. Kilkakrotnie upominał go za to król Henryk II Święty, a gdy to nie odniosło skutku, w 1009 roku pozbawił go urzędów. Thietmar z Merseburga w swej Kronice podkreśla, iż król kierował się kościelnymi statutami synodalnymi. Z tych samych powodów jego następca, Konrad II Salicki kierował pisma do margrabiów saskich, czerpiących korzyści ze sprzedaży Żydom jeńców i niewolników słowiańskich. W późniejszych dziesięcioleciach jednak król niemiecki Henryk IV Salicki udzielił kolejnych przywilejów żydowskim handlarzom, ułatwiając im ten proceder[200].

W pierwszej wzmiance o Żydach w Polsce, dotyczącej 1086 roku, Gall Anonim w swej Kronice i czynach książąt, czyli władców polskich, stwierdził, iż księżna Judyta, żona Władysława I Hermana i matka  Bolesława III Krzywoustego, do dnia śmierci „dokonywała dzieł pobożności względem ubogich i niewolników, mnogich chrześcijan z niewoli w rękach Żydów wykupując”[236][233].

Słowiańskie niewolnice seksualne

Wraz z pierwszym zniewoleniem Słowian przez Awarów w drugiej połowie VI wieku, rozpoczynają się dzieje słowiańskich niewolnic seksualnych. Po podboju Słowiańszczyzny panońskiej w 567 roku, a następnie Morawian, Awarowie część mężczyzn jako niewolników wcielili do swej armii, pozostałych obłożyli podatkami, zaś liczne żony i córki Słowian zagarnęli na konkubiny. Okres ten zakończył się, gdy w 623 roku wybuchło na Morawach powstanie antyawarskie, które wzniecili ich awarsko-słowiańscy potomkowie, na czele z Samonem, który sam był frankońskim handlarzem i właścicielem haremu  Słowianek[237].

Kilkadziesiąt lat później zaczął się, trwający nieprzerwanie przez pięć wieków, proces dostarczania przez Chazarów, Skandynawów, a następnie Żydów, niewolnic słowiańskich Arabom do haremów. Białe kobiety miały dla nich szczególną wartość. Stanowiły one większość niewolników słowiańskich pędzonych do krajów islamskich, ponieważ za bardziej użytecznych do prac fizycznych uważano niewolników-mężczyzn z Afryki. Słowiańscy mężczyźni stanowili głównie uzupełnienie do wojska i służby dworskiej oraz domowej, zwłaszcza jako eunuchowie[177]. Dziewczęta ze Słowiańszczyzny były najbardziej cenne, na tyle, że na wielkim targu niewolniczym Ruzaramarcha na granicy bawarsko-morawskiej w IX–X wieku płacono za nie trzy razy więcej niż za mężczyzn, a cło przywozowe było cztery razy wyższe[238][213]. Skandynawowie sprzedawali niewolnice za 1–3 grzywny (wg różnych miar od ok. 200 g do 1 kg) srebra[239].

Słowianki tradycyjnie kojarzone były przez Arabów jako blondynki. Rozróżniali oni kilka odcieni słowiańskich włosów. Do ich określenia najczęściej używano przymiotników aṣhab (blond) i ašqar (rudy). Ibn al-Faqih dodawał do nich jeszcze amhaq (matowo-biały) i muġrab (biały). Al-Dżahiz wyróżniał trzy barwy włosów u Słowianek: aṣ-ṣuhūba (blond), al-ḥumra (ruda) i al-bayaḍ (jasny blond)[240][241]. „Słodkie i delikatne dziewczęta słowiańskie” były szczególnie cenione przez Arabów. W wyjątkowych sytuacjach płacili oni za niewolnicę nawet 50000 dinarów (ponad 200 kg złota)[239]. Popyt na kobiety był u nich wielki, nie tylko do prac domowych, ale też do haremów kalifów, sułtanów i wysokich dygnitarzy, których „afrodyzjacka religia”, jak ją określił Alexandre Skirda, spowodowała poligamię w szerokim sensie, ponieważ oprócz czterech legalnych żon aprobowanych przez Koran, zezwalała na korzystanie z nieograniczonej liczby konkubin, najczęściej niewolnic. Jeden z rekordzistów, Abd ar-Rahman III, panujący w Kordobie w latach 912–961, miał harem z 6300 kobietami, eunuchami i sługami. Fatymidzi panujący w Afryce Północnej w latach 909–1171, w pałacu w Kairze, mieli harem liczący 12000 osób[155].

Do haremów w Kalifacie Bagdadzkim od VIII do X wieku trafiały niewolnice nie tylko słowiańskie, ale też, wedle zróżnicowanych gustów Arabów, także greckie i hiszpańskie, transportowane drogą morską z portów południowej Europy statkami radanitów do wschodnich wybrzeży Morza Śródziemnego[242]. Słowiańskie niewolnice transportowane na południe przez Szwedów zwanych Rusami, były przez nich po drodze wykorzystywane bez żadnego skrępowania, o czym pisał ze zgorszeniem islamski podróżnik Ahmad ibn Fadlan, nazywając ich, m.in. z tego powodu, „najbardziej nieczystymi stworzeniami Allaha”[243]. W Kalifacie Kordobańskim niewolnice, w większości Słowianki, miały względną swobodę poruszania się po mieście i możliwość kształcenia, ich dzieci z wolnymi mężczyznami były wolne, a po śmierci właściciela często same odzyskiwały wolność[244].

Od połowy XII wieku liczne były słowiańskie, a także inne niewolnice, jako służba domowa, w nadmorskich miastach włoskich, francuskich i katalońskich, sprzedawane przez weneckich, genueńskich i innych włoskich kupców, a wywożone głównie z Bałkanów oraz z Krymu, dostarczanych tam przez Mongołów. Posiadanie schiavi (niewolników), czyli „słowian” i „słowianek” świadczyło o wyższym statusie społecznym[245]. Rusinki były uważane przez Włochów za ładniejsze i bardziej zmysłowe od niewolnic  Czerkiesek i Tatarek, kupowanych oprócz Słowianek i były droższe[246]. Wiele z nich było wykorzystywanych seksualnie przez właścicieli lub zmuszanych przez nich do prostytucji. Zjawisko to trwało do połowy XV wieku, gdy Turcy, zajmując Konstantynopol i Bośnię, odcięli Włochom główne źródła dostaw[247][248].

Uprowadzenie kobiet do niewoli przez Osmanów, drzeworyt, 1530

Od połowy XV wieku zaczął się okres najazdów tatarskich na Rzeczpospolitą i Moskwę, w wyniku których uprowadzono do Imperium Osmańskiego, wśród jasyru, także dziesiątki tysięcy kobiet. Były one kupowane przez Turków, w tym paszów, wezyrów i bejlerbejów do haremów na Targu Kobiet (Evret Bazar) w Stambule. Za Polkę, czy Rusinkę płacili oni do 2300 aspr (ok. 40 czerwonych złotych). Wychowywane były w szkołach haremowych po muzułmańsku. Ich przedstawieniem literackim jest bohaterka dumy kozackiej Marusia z Bogusławia, pomagająca Kozakom uciekać z niewoli. Niektóre z nich osiągnęły wysoki status w tym społeczeństwie, jak Roksolana, która została żoną Sulejmana Wspaniałego i wpływała na jego pokojową politykę wobec Polski. Zwykle jednak ich niewola była ciężka[249]. W XVII wieku jeden z wezyrów, po śmierci swego poprzednika, jego niewolnice utopił w Bosforze. Niektórzy go naśladowali[155].

Prof. Yaron Ben-Naeh (ur. 1965) z Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie na podstawie licznych źródeł opracował temat niewolników w rękach Żydów osmańskich. Stwierdził w nim zjawisko posiadania niewolników przez tamtejszych Żydów, m.in. w Stambule, a także handel niewolnikami prowadzony przez nich. Wśród tych niewolników część stanowiły Słowianki, głównie uprowadzone z Rusi. W XVII wieku sułtan zakazał Żydom posiadania niewolnic, jednak obchodzili oni ten zakaz, kupując kobiety przez podstawionych muzułmanów. W latach 70. tego stulecia zgodzili się płacić podatek za pozwolenie na ich posiadanie. W przeciwieństwie do Żydów europejskich, w tamtym środowisku istniała społeczna akceptacja posiadania niewolnic–nałożnic oraz dzieci z nimi. Nie ma żadnych zachowanych skarg żon z tego powodu, natomiast niektórzy rabini krytykowali ten stan rzeczy, pisząc np.: „zwłaszcza w tym niegodziwym pokoleniu, kiedy wszyscy są rozpustni, utrzymują stosunki seksualne z niewolnicą, twierdząc, że jest to dozwolone, ponieważ ją kupili”[250].

Magazyn Melting Pot International, specjalizujący się w tematyce wielokulturowości, w artykule  Zapomniana historia niewolnictwa Słowian, streszcza jego dzieje, jako proces długiego trwania i włącza do niego także roboty przymusowe w III Rzeszy i w obozach ZSRR milionów Słowian oraz najnowsze zjawisko ich pracy niewolniczej i niewolnictwo seksualne słowiańskich kobiet, ściąganych pod pozorem pracy, małżeństwa lub wycieczki, a także w wyniku porwań. Autor stwierdza w końcu lat 90. XX wieku, iż „do dziś istnieje kwitnący handel słowiańskimi niewolnikami. Handel przymusową pracą Słowian stanowi jedną trzecią wszystkich przypadków handlu ludźmi. Ofiary są wysyłane do pracy w rolnictwie, budownictwie, rybołówstwie, produkcji i przemyśle tekstylnym oraz jako służba domowa. Większość ofiar handlu ludźmi w Europie Wschodniej to młode kobiety, a najczęstszą przyczyną handlu Słowiankami jest wykorzystywanie seksualne. Tylko w 1997 roku aż 180 000 młodych kobiet z Rosji i Europy Wschodniej sprzedano jako towar na rynkach seksu w krajach rozwiniętych w Europie i na Bliskim Wschodzie”. Według MPI, do niedawnego wzrostu handlu Słowiankami przyczyniły się też wojny w byłej Jugosławii, które „doprowadziły do handlu tysiącami słowiańskich kobiet i dziewcząt w celach komercyjnego wykorzystywania seksualnego”. Dodaje też, że grupy przestępcze na Bałkanach i w byłym Związku Radzieckim odniosły sukces, elastycznie dostosowując trasy i metody do szybko zmieniającego się rynku światowego, konkludując: „Teraz, pomimo postępów prawnych, które poczyniono przez lata, wszystkie formy handlu słowiańskimi niewolnikami są nadal powszechne w regionie”[251].

Prof. Alice Shalvi, współzałożycielka i wieloletnia przewodnicząca Sieci Izraelskich Kobiet (IWN), w swej książce z 2018 roku Never a Native, nagrodzonej the National Jewish Book Award for Women’s Studies, zauważa też temat słowiańskich niewolnic seksualnych w Izraelu, głównie z krajów byłego ZSRR. Sygnalizował ten problem także raport IWN Handel ludźmi do Izraela i przymusowa prostytucja[252]. Temat ten szczegółowo omawia dr Nomi Levenkron, kryminolog z Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie i prof. Yossi Dahan w opracowaniu Kobiety jako towary: Handel kobietami w Izraelu 2003. Stwierdzają tam, że ofiary tego handlu pochodziły w szczególności z Rosji i Ukrainy. Przyczyną jest z jednej strony sytuacja, w której miliony ludzi zostało pozbawionych środków do życia, a z drugiej strony „handel kobietami kwitnie z powodu ogromnego popytu, szacowanego na milion wizyt w burdelach w Izraelu co miesiąc[c] oraz obojętność na to zjawisko, wykazywana zarówno przez organy ścigania, jak i ogół społeczeństwa, gdyż ma ono wysoki poziom legitymizacji w społeczeństwie izraelskim”[253].

Prof. Asif Efrat ze Szkoły Rządzenia, Dyplomacji i Strategii Laudera w Herclijji pisał, że ofiary handlu kobietami z państw poradzieckich „lądowały w jednym z 300–400 domów publicznych, gdzie pracowały siedem dni w tygodniu, obsługując do 30 klientów każdego dnia. Handlarze zabierali prawie wszystkie dochody, stosowali przemoc fizyczną i groźby, aby odwieść kobiety od wyjścia, a w niektórych przypadkach więzili kobiety za zamkniętymi drzwiami i zakratowanymi oknami”[254]. „Przytłaczająca większość klientów to izraelscy Żydzi ze wszystkich grup społecznych, włącznie z biznesmenami, żołnierzami, policjantami i ultraortodoksyjnymi Żydami”[255]. Oprócz mafii Żydów rosyjskich głównymi podejrzanymi o organizację handlu kobietami z Europy Wschodniej do 2009 roku byli czołowi gangsterzy z wiodących rodzin mafijnych w Izraelu: Rami Saban z rodziny Abutbul i Nissim Alperon z rodziny Alperon[256].

Miała 21 lat, była pewna siebie i cieszyła się, że wyjechała z Ukrainy. Izrael zaoferował nowy świat i przez tydzień, lub dwa wszystko wydawało się możliwe. Pewnego ranka zawieziono ją do burdelu, gdzie jej szef spalił jej paszport na jej oczach. „Mam cię!” – przypomniała sobie jego powiedzenie – „Jesteś moją własnością i będziesz pracowała, dopóki nie zasłużysz, żebyś wyszła. Nie próbuj wychodzić. Nie masz żadnych dokumentów i nie mówisz po hebrajsku. Zostaniesz aresztowana i deportowana. Dopadniemy cię i sprowadzimy z powrotem”. – Michael Specter, A special report: Traffickers’ New Cargo: Naive Slavic Women

Michael Specter (ur. 1955), dziennikarz The New Yorker, The Washington Post i The New York Times, w 1998 r. poinformował świat o słowiańskich niewolnicach seksualnych w Izraelu

Sprawę słowiańskich niewolnic w Izraelu, a także we Włoszech i paru innych krajach, nagłośnił New York Times w 1998 roku artykułem Nowy towar w handlu ludźmi: Naiwne słowiańskie kobiety. W jego rezultacie wkrótce Departament Stanu Stanów Zjednoczonych zdegradował Izrael w rankingu państw odnośnie problemu handlu ludźmi do najniższego – 3 poziomu, głos w sprawie zabrała Madeleine Albright przy okazji spotkania z Binjaminem Natanyahu, odbyło się przesłuchanie w Knesecie, wzbudził on zainteresowanie tematem u Alice Shalvi i IWN, zaś Amnesty International opublikowało dokument pt. Rząd Izraela musi powstrzymać łamanie praw człowieka wobec ofiar handlu kobietami[252].

Autorem artykułu jest Michael Specter(ang.), specjalizujący się w problematyce społecznej, głównie Europy Wschodniej oraz zdrowia publicznego i innych nauk, laureat kilku nagród, m.in. od American Association for the Advancement of Science oraz Committee for Skeptical Inquiry. Napisał on, że „Ekonomiczna beznadziejność w słowiańskim świecie otworzyła to, co eksperci nazywają najbardziej lukratywnym rynkiem dla gangów przestępczych, które rozkwitły od upadku komunizmu: białych kobiet”. Sutenerzy, funkcjonariusze organów ścigania i grupy pomocy zgadzają się, że ukraińskie i rosyjskie kobiety są teraz najcenniejsze w handlu. Centrale sieci handlu kobietami znajdują się w Moskwie i Kijowie, a trasy wywozu są kontrolowane przez rosyjskie gangi. „Izrael jest dość typowym celem. Prostytucja jest tu legalna, a burdele są wszechobecne. W Izraelu nie ma nawet konkretnego prawa zakazującego sprzedaży ludzi”. Bardzo niewiele kobiet „uwolnionych” przez policję, to znaczy umieszczonych w więzieniu za nielegalny pobyt w Izraelu, składa formalne zeznanie, gdyż te, które to czynią, ryzykują śmierć. Bez takich zeznań sprawcy pozostają bezkarni[257].

Raport na temat handlu ludźmi w świecie, sporządzony przez Departament Stanu USA w 2008 roku potwierdził, iż „Izrael jest krajem docelowym dla mężczyzn i kobiet będących ofiarami handlu ludźmi w celu pracy przymusowej i komercyjnego wykorzystywania seksualnego. […] Pracownicy są bardzo narażeni na handel ludźmi w Izraelu, a w niektórych przypadkach znajdują się w niewoli długu. Izrael jest także krajem docelowym dla kobiet będących ofiarami handlu ludźmi w celu wykorzystania seksualnego”, m.in. z Rosji i Ukrainy. Stwierdza też, że „Rząd Izraela nie przestrzega w pełni minimalnych standardów w zakresie eliminacji handlu ludźmi; podejmuje jednak znaczne wysiłki, aby to zrobić”, podkreślając, iż w 2006 roku weszła wreszcie w życie ustawa „o przeciwdziałaniu handlowi ludźmi”, która przewiduje kary więzienia za handel ludźmi, za niewolnictwo i za pracę przymusową, jednak jej realizacja nie jest wystarczająca, a wyroków niewiele. Departament Stanu domagał się, by Izrael wzmógł działania organów ścigania[258]. Wkrótce potem, w marcu 2009 roku, przeprowadzono w Izraelu większe aresztowania wśród członków syndykatu z Tel Awiwu sprzedającego tysiące niewolnic z Europy Wschodniej[d][259].

Marco Buffo, dyrektor organizacji zajmującej się zwalczaniem handlu ludźmi w północnych Włoszech stwierdził, iż w latach 90. XX wieku Ukraina, Rosja i Białoruś zastąpiły Tajlandię i Filipiny jako centrum światowego handlu kobietami. „Najwyższe ceny są teraz za białe kobiety. Kiedyś Nigeryjki i Azjatki były na szczycie rynku. Teraz to Ukrainki”. W Mediolanie w 1997 roku policja zlikwidowała gang przeprowadzający aukcje, na których kobiety porywane z krajów byłego ZSRR były umieszczane na podwyższeniach, częściowo nagie, i sprzedawane po średniej cenie nieco poniżej 1000 USD[257]. Prof. Donna M. Hughes z Uniwersytetu Rhode Island, specjalizująca się w tej tematyce, podaje, iż w latach 90. sprzedano ok. 100 tys. Ukrainek do krajów zachodnich i bliskowschodnich. Wśród tych ostatnich głównymi odbiorcami były: Izrael, Turcja i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Ceny za Rosjankę i Ukrainkę wynosiły od kilkuset do kilku tysięcy USD[260]. Według raportu z 2006 roku około 35–58 tys. Rosjanek rocznie było ofiarami handlu ludźmi[261]. W Europie znacznym odbiorcą były Niemcy, gdzie rosyjska mafia była szczególnie silna[257].

Yitzhak Tyler, szef tajnej policji w Hajfie określił, że jest to „wyrafinowana, globalna operacja”. Wyliczył też zyski izraelskich sutenerów: „Ci mężczyźni płacą od 500 do 1000 USD za kobietę z Ukrainy, lub Rosji. W jednym miejscu ma ich 10. Każda ma od 15 do 20 klientów dziennie. […] 30 000 szekli dziennie przychodu z każdego miejsca. Każda dziewczyna pracuje 25 dni w miesiącu. Minimum. Mówimy więc o 750 000 szekli miesięcznie, czyli o około 215 000 USD. Mężczyzna często posiada pięć takich miejsc. To milion dolarów. Bez podatków, bez prawdziwych kosztów ogólnych. To fabryka z niewolniczą siłą roboczą. I mamy je w całym Izraelu”[257]. Żydowsko-rosyjskie mafie osiągały ze sprzedaży i wykorzystywania słowiańskich niewolnic wielomiliardowe zyski. Tylko w latach 1990–1995 zdeponowały w bankach izraelskich do 4 mld dolarów[262].

Na ogół wszystkie kobiety sprowadzane z Europy Wschodniej są w Izraelu nazywane „Rosjankami”[e]. Ponadto w Izraelu i Turcji nazywane są też „Nataszami”[263], a tym mianem określa się także niewolnice z Czech i innych krajów Europy Środkowej[261]. Według NYT w 1998 roku prawie wszystkie prostytutki w Izraelu były „Rosjankami”[257]. Już w VIII wieku, gdy żydowscy handlarze dostarczali masowo słowiańskie kobiety do arabskich haremów, utrwalił się wśród nich stereotyp słowiańskiej urody o jasnych włosach i jasnej skórze[154][264]. Od tysiąca trzystu lat to się nie zmieniło. Na pytanie Michaela Spectera o przyczyny skali obecnego procederu, odpowiedział izraelski sutener, właściciel trzech „klubów” w biznesowej dzielnicy Tel Awiwu, mówiąc: „Są blondynkami, ładnie wyglądają i różnią się od nas. Izraelczycy kochają rosyjskie dziewczęta”[257].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Prof. Franciszek Kupfer i prof. Tadeusz Lewicki w krytycznym opracowaniu Źródła hebrajskie do dziejów Słowian i niektórych innych ludów środkowej i wschodniej Europy zastosowali formę tłumaczenia „język kananicki”, a nie „kananejski”, co pozwala odróżnić go od właściwych języków kananejskich.
  2. ↑ Od XIII wieku Żydzi aszkenazyjscy, czyli niemieccy, byli przez Żydów w innych krajach, np. w Polsce i we Francji nazywani potocznie Aszkenazim (Aszkenazyjczycy, czyli „Niemcy”), analogicznie w XVI-XVIII wieku Żydzi z Rzeczypospolitej byli przez Żydów w innych krajach nazywani potocznie Polanim („Polacy”). Z określenia Aszkenazyjczycy nie wynikało, by Żydzi aszkenazyjscy byli uważani za potomków biblijnego Aszkanaza. W wyniku przeniesienia tej nazwy na Żydów z Europy Wschodniej, w nowożytności termin ten wtórnie skojarzony został z Chazarami, do których odnosił się ok. VII wieku.
  3. ↑ Na ok. 6,5 mln mieszkańców w 2003 roku.
  4. ↑ Fachowa literatura przedmiotu, w tym najnowsze książki z 2018 roku, omawiają stan rzeczy do 2010 roku. Z rankingów Departamentu Stanu USA można wywnioskować, że w następnych latach sytuacja w Izraelu pod tym względem się poprawiła, na Ukrainie także, zaś w Rosji jest jeszcze gorsza.
  5. ↑ Analogicznie od końca XIX do poł. X

Przypisy

  1. ↑ Wczesne dzieje Słowian ↓, s. 67.
  2. ↑ Etnogeneza Słowian ↓, s. 66–67.
  3. ↑ Konrad Jażdżewski. Etnogeneza Słowian. „Słownik starożytności słowiańskich”. 1/2, s. 460, 1962. Ossolineum.
  4. ↑ Dzieje handlu żydowskiego ↓, s. 1.
  5. ↑ Jerzy Kolendo. Ziemie u południowo-wschodnich wybrzeży Bałtyku w źródłach antycznych. „Pruthenia”. IV, s. 14–25, 2009. Towarzystwo Pruthenia. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie. ISSN 897-0915.
  6. ↑ Etnogeneza Słowian ↓, s. 67.
  7. ↑ Skocz do:a b Sklawinia ↓, s. 228.
  8. ↑ Etnogeneza Słowian ↓, s. 68.
  9. ↑ Maciej Michalski: O kilku sposobach przywoływania słowiańskiej przeszłości Polaków w pierwszej połowie XIX wieku, [w:] Oblicza mediewalizmu. red. Andrzej Dąbrówka, Maciej Michalski. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2013, s. 83–88. ISBN 978-83-7654-237-9.
  10. ↑ Dzieje Słowian w świetle leksyki: pamięci Profesora Franciszka Sławskiego. red. Jerzy Rusek, Wiesław Boryś, Leszek Bednarczuk. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2002, s. 171–174. ISBN 978-83-23-31535-3.
  11. ↑ Wczesne dzieje Słowian ↓, s. 21–22.
  12. ↑ De Sclavinis et sclavis ↓, s. 131.
  13. ↑ Rzut oka na dzieje etymologii nazwy „Słowianie” ↓, s. 736.
  14. ↑ The Making of the Slavs ↓, s. 83–88.
  15. ↑ Anna Magdalena Wołek. Obraz Słowian w dziełach Prokopiusza z Cezarei. „Źródła Humanistyki Europejskiej”. 5, s. 229–230, 2012. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. ISSN 2080-5802.
  16. ↑ The Making of the Slavs ↓, s. 109.
  17. ↑ Gerard Labuda. Sklawania. „Słownik starożytności słowiańskich”. 5, s. 225, 1975. Ossolineum.
  18. ↑ Stanisław Rosik: The Slavic Religion in the Light of 11th- and 12th-Century German Chronicles (Thietmar of Merseburg, Adam of Bremen, Helmold of Bosau). Leiden: Brill, 2020, s. 209–211, 283. ISBN 978-90-04-27888-2.
  19. ↑ Handel niewolnikami prowadzony przez Żydów ↓, s. 81–87.
  20. ↑ L’origine de Sclavus ≈ esclave ↓, s. 104–109.
  21. ↑ Mariusz Rutkowski: Nazwy własne w strukturze metafory i metonimii. Proces deonimizacji. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, 2007, s. 25–29. ISBN 978-83-72-99525-4.
  22. ↑ Slavs and Slaves ↓, s. 110.
  23. ↑ L’origine de Sclavus ≈ esclave ↓, s. 97–128.
  24. ↑ Skocz do:a b Kilka uwag o Słowianach ↓, s. 75.
  25. ↑ Skocz do:a b Interdisciplinary and linguistic evidence ↓, s. 29.
  26. ↑ L’origine de Sclavus ≈ esclave ↓, s. 97–99.
  27. ↑ L’origine de Sclavus ≈ esclave ↓, s. 101–102.
  28. ↑ Skocz do:a b L’origine de Sclavus ≈ esclave ↓, s. 122–123.
  29. ↑ L’origine de Sclavus ≈ esclave ↓, s. 124–127.
  30. ↑ Interdisciplinary and linguistic evidence ↓, s. 28–29.
  31. ↑ Définition de CIAO. Centre National de Ressources Textuelles et Lexicales. [dostęp 2020-04-24].
  32. ↑ Slavs and Slaves ↓, s. 109–111, 121.
  33. ↑ Etymologie de ESCLAVE. Centre National de Ressources Textuelles et Lexicales. [dostęp 2020-04-22].
  34. ↑ Skocz do:a b c Glossarium mediae et infimae latinitatis ↓.
  35. ↑ Douglas Harper: Origin and meaning of slave (ang.). Online Etymology Dictionary. [dostęp 2020-04-22].
  36. ↑ Douglas Harper: Origin and meaning of slavery (ang.). Online Etymology Dictionary. [dostęp 2020-04-22].
  37. ↑ Douglas Harper: enslaving. Online Etymology Dictionary. [dostęp 2020-04-22].
  38. ↑ Définition de SLAVE. Centre National de Ressources Textuelles et Lexicales. [dostęp 2020-04-24].
  39. ↑ Slav. Online Etymology Dictionary. [dostęp 2020-04-25].
  40. ↑ Słownik łacińsko-polski. opr.. Kazimierz Kumaniecki. Warszawa: PWN, 1975, s. 302, 527.
  41. ↑ Słownik kościelny łacińsko-polski. opr. Alojzy Jougan. Warszawa: Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej, 1992, s. 404, 720.
  42. ↑ Skocz do:a b c d e Handel niewolnikami prowadzony przez Żydów ↓, s. 83.
  43. ↑ Skocz do:a b c d Kilka uwag o Słowianach ↓, s. 76.
  44. ↑ L’origine de Sclavus ≈ esclave ↓, s. 104–107.
  45. ↑ De Sclavinis et sclavis ↓, s. 133.
  46. ↑ De Sclavinis et sclavis ↓, s. 132.
  47. ↑ Skocz do:a b L’origine de Sclavus ≈ esclave ↓, s. 111–112.
  48. ↑ L’origine de Sclavus ≈ esclave ↓, s. 109–110.
  49. ↑ Skocz do:a b Źródła hebrajskie do dziejów Słowian ↓, s. 146.
  50. ↑ Niewolnictwo ↓, s. 316–317.
  51. ↑ L’origine de Sclavus ≈ esclave ↓, s. 110–111, 115–118.
  52. ↑ Critical Readings on Global Slavery ↓, s. 702.
  53. ↑ L’origine de Sclavus ≈ esclave ↓, s. 128.
  54. ↑ schiavo in Vocabolario – Treccani (wł.). Istituto Giovanni Treccani. [dostęp 2020-04-23].
  55. ↑ L’origine de Sclavus ≈ esclave ↓, s. 120–121.
  56. ↑ Je-Hyun Lim, Karen Petrone: Gender Politics and Mass Dictatorship: Global Perspectives. New York: Palgrave Macmillan, 2010, s. 6. ISBN 978-1-349-31776-9.
  57. ↑ Żaneta Jakubowska: Polacy – biali Murzyni Europy. polityka.e-magnes.pl. [dostęp 2020-04-23].
  58. ↑ Slavs, Slaves, and Slavery (ang.). Intercollegiate Studies Institute: Think. Live Free, 2016-01-19. [dostęp 2020-04-23].
  59. ↑ Slavery in Medieval Iberia ↓, s. 759.
  60. ↑ Przemysław Kucharczyk: Słowianin z Murzynem, dwa bratanki. http://www.gosc.pl. [dostęp 2020-04-23].
  61. ↑ Ludy i państwa słowiańskie w tzw. Księdze Josippon ↓, s. 77–81.
  62. ↑ Źródła hebrajskie do dziejów Słowian ↓, s. 29–30, 145.
  63. ↑ Źródła hebrajskie do dziejów Słowian ↓, s. 265.
  64. ↑ Skocz do:a b Ludy i państwa słowiańskie w tzw. Księdze Josippon ↓, s. 78, 80.
  65. ↑ Geneza polskiego chama ↓, s. 16.
  66. ↑ Ludy i państwa słowiańskie w tzw. Księdze Josippon ↓, s. 78.
  67. ↑ Skocz do:a b Geneza wyrazu Cham ↓, s. 309–310.
  68. ↑ Skocz do:a b c d Kana‘an ↓, s. 364.
  69. ↑ Geneza wyrazu Cham ↓, s. 309.
  70. ↑ Evyatar Marienberg: „Canaanites” in Medieval Jewish Households, [w:] The Gift of the Land and the Fate of the Canaanites in Jewish Thought. red. Katell Berthelot, Joseph E. David, Marc Hirshman. New York: Oxford University Press, 2014, s. 287–288. ISBN 978-0-19-995982-2.
  71. ↑ Źródła hebrajskie do dziejów Słowian ↓, s. 28.
  72. ↑ Skocz do:a b c d e f g h Geneza wyrazu Cham ↓, s. 310.
  73. ↑ Tomasz Kamusella: The Politics of Language and Nationalism in Modern Central Europe. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2008, s. 71. ISBN 978-0-230-55070-4.
  74. ↑ Żydzi w średniowiecznej Polsce ↓, s. 70.
  75. ↑ Knaanic in the Medieval ↓, s. 169, 177.
  76. ↑ The term Canaan in Medieval Hebrew ↓, s. 859.
  77. ↑ Wybrane źródła hebrajskie ↓, s. 55–56.
  78. ↑ Źródła hebrajskie do dziejów Słowian ↓, s. 24.
  79. ↑ Źródła hebrajskie do dziejów Słowian ↓, s. 86.
  80. ↑ Źródła hebrajskie do dziejów Słowian ↓, s. 90–91.
  81. ↑ Źródła hebrajskie do dziejów Słowian ↓, s. 109–111.
  82. ↑ Źródła hebrajskie do dziejów Słowian ↓, s. 180–186.
  83. ↑ Źródła hebrajskie do dziejów Słowian ↓, s. 215–223.
  84. ↑ Handel niewolnikami prowadzony przez Żydów ↓, s. 88–89.
  85. ↑ The term Canaan in Medieval Hebrew ↓, s. 858–861.
  86. ↑ Wczesne dzieje Słowian ↓, s. 14.
  87. ↑ Knaanic in the Medieval ↓, s. 177.
  88. ↑ Skocz do:a b The term Canaan in Medieval Hebrew ↓, s. 861.
  89. ↑ Źródła hebrajskie do dziejów Słowian ↓, s. 28–29.
  90. ↑ Ludy i państwa słowiańskie w tzw. Księdze Josippon ↓, s. 77.
  91. ↑ Hanna Zaremska. Aspekty porównawcze w badaniach nad historią Żydów w średniowiecznej Polsce. „Rocznik Mazowiecki”. 13, s. 180, 2001. Mazowieckie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0080-3529.
  92. ↑ Jits van Straten: The Origin of Ashkenazi Jewry: The Controversy Unraveled. Berlin–New York: Walter de Gruyter, 2011, s. 182. ISBN 978-3-11-023605-7.
  93. ↑ The Ashkenazic Jews: A Slavo-Turkic People ↓, s. 48.
  94. ↑ Skocz do:a b Wczesne dzieje Słowian ↓, s. 13.
  95. ↑ Jürgen Helm, Annette Winkelmann: Religious Confessions and the Sciences in the Sixteenth Century. Leiden: Brill, 2001, s. 148. ISBN 90-04-12045-9.
  96. ↑ Żydzi w średniowiecznej Polsce ↓, s. 48–49.
  97. ↑ The itinerary of Rabbi Benjamin of Tudela ↓, s. 227.
  98. ↑ Źródła hebrajskie do dziejów Słowian ↓, s. 94–95.
  99. ↑ The term Canaan in Medieval Hebrew ↓, s. 866.
  100. ↑ The itinerary of Rabbi Benjamin of Tudela ↓, s. 228–229.
  101. ↑ The term Canaan in Medieval Hebrew ↓, s. 863.
  102. ↑ Knaanic in the Medieval ↓, s. 178–179.
  103. ↑ Źródła hebrajskie do dziejów Słowian ↓, s. 111.
  104. ↑ Źródła hebrajskie do dziejów Słowian ↓, s. 128–129.
  105. ↑ Źródła hebrajskie do dziejów Słowian ↓, s. 214.
  106. ↑ Źródła hebrajskie do dziejów Słowian ↓, s. 36–44.
  107. ↑ Charakter działalności gospodarczej Żydów ↓, s. 112–113.
  108. ↑ Źródła hebrajskie do dziejów Słowian ↓, s. 37.
  109. ↑ Asya Pereltsvaig: „Mame Loshen”: The Role of Gender-Biased in the Syntactic Development of Yiddish, [w:] Language Contact, Continuity and Change in the Genesis of Modern Hebrew. pod red. Edit Doron, Malka Rappaport Hovav, Yael Reshef, Moshe Taube. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company, 2019, s. 372–374. ISBN 978-90-272-0327-4.
  110. ↑ History of the Yiddish Language ↓, s. 525–526.
  111. ↑ Origins of Yiddish Dialects ↓, s. 381.
  112. ↑ Neil G. Jacobs: Yiddish: A Linguistic Introduction. Cambridge: Cambridge University Press, 2005, s. 15. ISBN 0-521-77215-X.
  113. ↑ Żydzi w średniowiecznej Polsce ↓, s. 39.
  114. ↑ Knaanic in the Medieval ↓, s. 181–182.
  115. ↑ Żydzi w średniowiecznej Polsce ↓, s. 50.
  116. ↑ Żydzi w średniowiecznej Polsce ↓, s. 39–40.
  117. ↑ Origins of Yiddish Dialects ↓, s. 78–80.
  118. ↑ Uriel Weinreich: Yiddish Language. Jewish Virtual Library. [dostęp 2020-05-05].
  119. ↑ Shira Schoenberg: Ashkenazim. Jewish Virtual Library. [dostęp 2020-05-12].
  120. ↑ Źródła hebrajskie do dziejów Słowian ↓, s. 156, 159, 162, 171–172.
  121. ↑ Rafał Żebrowski: Polin. Żydowski Instytut Historyczny. [dostęp 2020-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-07-07)].
  122. ↑ Żydzi wschodniej Polski. red. Jarosław Ławski, Iwona E. Rusek. Białystok: Prymat, 2017, s. 158. ISBN 978-83-6347060-9.
  123. ↑ Jewish Poland–legends of Origin ↓, s. 36–38.
  124. ↑ Jewish Poland–legends of Origin ↓, s. 22–23, 42–43.
  125. ↑ Jewish Poland–legends of Origin ↓, s. 40–42.
  126. ↑ Dariusz Rozmus. Czy Olkusz ma coś wspólnego z biblijnym Ha-‘Elqoš. „Slavia Antiqua”. XLIII, s. 101, 2002. ISSN 0080-9993.
  127. ↑ Sławomir Witkowski: Żydzi na ziemiach polskich w średniowieczu. Olkusz: Neon, 2007, s. 14. ISBN 978-83-60592-18-2.
  128. ↑ Haya Bar-Itzhak. University of Michigan, The Embassy of Israel to the United States [dostęp 2020-05-18].
  129. ↑ Jewish Poland–legends of Origin ↓, s. 23.
  130. ↑ Osadnictwo słowiańskie i niewolnicy słowiańscy ↓, s. 473.
  131. ↑ Skocz do:a b Słowianie w oczach średniowiecznych pisarzy arabskich ↓, s. 170.
  132. ↑ Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny t. I ↓, s. 7.
  133. ↑ Osadnictwo słowiańskie i niewolnicy słowiańscy ↓, s. 474–476.
  134. ↑ Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny t. I ↓, s. 6–8, 86–87.
  135. ↑ Osadnictwo słowiańskie i niewolnicy słowiańscy ↓, s. 474–478.
  136. ↑ Skocz do:a b c d e Słowianie w oczach średniowiecznych pisarzy arabskich ↓, s. 172.
  137. ↑ Arabskie opisanie Słowian ↓, s. 204.
  138. ↑ Skocz do:a b Niewolnictwo ↓, s. 270.
  139. ↑ De Sclavinis et sclavis ↓, s. 134.
  140. ↑ Słowianie w oczach średniowiecznych pisarzy arabskich ↓, s. 177.
  141. ↑ Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny t. I ↓, s. 95.
  142. ↑ Wczesne dzieje Słowian ↓, s. 14–16.
  143. ↑ Janusz Tazbir. Między marzeniem a rezygnacją. W kręgu utopijnych oraz biblijnych legend XVI wieku. „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”. XXIV, s. 59, 1979. ISSN 0029-8514.
  144. ↑ Jan Długosz: Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, Księga 1 i 2 do 1038. red. i komentarz Krystyna Pieradzka, Bożena Modelska-Strzelecka; tłum. Stanisław Gawęda. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 68. ISBN 978-83-011-6068-5.
  145. ↑ Joseph Jacobs, Isaac Broydé: Levita, Elijah (known also as Elijah ben Asher ha-Levi Ashkenazi, Elijah Baḥur, Elijah Medaḳdeḳ, and Elijah Tishbi). JewishEncyclopedia.com. [dostęp 2020-05-25].
  146. ↑ Luria Salomon (Szlomo) ben Jechiel. Jewish Historical Institute. [dostęp 2020-05-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-07-10)].
  147. ↑ Monika Szabłowska-Zaremba: Salomon ben Jechiel Luria (pol.). Leksykon – Teatr NN. [dostęp 2020-05-27].
  148. ↑ Geneza polskiego chama ↓, s. 7–8, 11–12.
  149. ↑ Adam Mickiewicz: Pan Tadeusz. opracował Stanisław Pigoń. Wrocław: Ossolineum, 1980, s. 569 (przypis). ISBN 83-04-00446-1.
  150. ↑ Szkice średniowieczne ↓, s. 338–340.
  151. ↑ Zachodnia granica Polski ↓, s. 28–30.
  152. ↑ Skocz do:a b Słowianie w oczach średniowiecznych pisarzy arabskich ↓, s. 173.
  153. ↑ History of Early Inner Asia ↓, s. 207.
  154. ↑ Skocz do:a b Osadnictwo słowiańskie i niewolnicy słowiańscy ↓, s. 474.
  155. ↑ Skocz do:a b c d La Traite des Slaves ↓.
  156. ↑ Osadnictwo słowiańskie i niewolnicy słowiańscy ↓, s. 479.
  157. ↑ Arabskie opisanie Słowian ↓, s. 206.
  158. ↑ Handel niewolnikami prowadzony przez Żydów ↓, s. 81, 83–84, 88.
  159. ↑ Marchands et commerce d’esclaves ↓, s. 131–132.
  160. ↑ Skocz do:a b Handel niewolnikami prowadzony przez Żydów ↓, s. 82.
  161. ↑ Marchands et commerce d’esclaves ↓, s. 137.
  162. ↑ Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny t. I ↓, s. 50–157.
  163. ↑ Niewolnictwo ↓, s. 281–282.
  164. ↑ Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny t. III ↓, s. 7–12.
  165. ↑ Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny t. I ↓, s. 34, 149.
  166. ↑ Niewolnictwo ↓, s. 269–270, 278–282.
  167. ↑ Osadnictwo słowiańskie i niewolnicy słowiańscy ↓, s. 485–486.
  168. ↑ Arabskie opisanie Słowian ↓, s. 193–196.
  169. ↑ Dzieje handlu żydowskiego ↓, s. 2.
  170. ↑ Niewolnictwo ↓, s. 272–274.
  171. ↑ Handel niewolnikami prowadzony przez Żydów ↓, s. 84, 88.
  172. ↑ Osadnictwo słowiańskie i niewolnicy słowiańscy ↓, s. 489–491.
  173. ↑ Niewolnictwo ↓, s. 274.
  174. ↑ Handel niewolnikami słowiańskimi ↓, s. 192.
  175. ↑ Niewolnictwo ↓, s. 269.
  176. ↑ Grzegorz Rostkowski. Międzynarodowe i wewnętrzne położenie kaganatu chazarskiego w pierwszej połowie X wieku. „Mazowieckie Studia Humanistyczne”. 6/1-2, s. 7, 18–20, 23, 2000. ISSN 1234-5075.
  177. ↑ Skocz do:a b c d e The centuries of Slavic slaves ↓.
  178. ↑ Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny t. III ↓, s. 173, 200.
  179. ↑ Franciszek Kmietowicz. ar-Rūs. „Słownik starożytności słowiańskich”. 4/2, s. 581–582, 1970. Ossolineum.
  180. ↑ Niewolnictwo ↓, s. 279–280.
  181. ↑ Niewolnictwo ↓, s. 281.
  182. ↑ Źródła hebrajskie do dziejów Słowian ↓, s. 46–47.
  183. ↑ Adversus Judaeos ↓, s. 350–365.
  184. ↑ Marchands et commerce d’esclaves ↓, s. 135.
  185. ↑ Marchands et commerce d’esclaves ↓, s. 131–145.
  186. ↑ Niewolnictwo na Rusi Kijowskiej ↓, s. 107.
  187. ↑ Skocz do:a b Handel niewolnikami prowadzony przez Żydów ↓, s. 84.
  188. ↑ Skocz do:a b c Handel niewolnikami prowadzony przez Żydów ↓, s. 85.
  189. ↑ The Emergence of Rus ↓, s. 88–89.
  190. ↑ L’origine de Sclavus ≈ esclave ↓, s. 121–122.
  191. ↑ L’origine de Sclavus≈esclave ↓, s. 123.
  192. ↑ Niewolnictwo ↓, s. 270–271.
  193. ↑ The church of Magdeburg: its trade ↓, s. 129–147.
  194. ↑ Niewolnictwo ↓, s. 271.
  195. ↑ Między Kijowem a Gnieznem ↓, s. 77.
  196. ↑ Dzieje handlu żydowskiego ↓, s. 2–3.
  197. ↑ Marchands et commerce d’esclaves ↓, s. 150–151.
  198. ↑ Osadnictwo słowiańskie i niewolnicy słowiańscy ↓, s. 486.
  199. ↑ Handel niewolnikami słowiańskimi ↓, s. 191.
  200. ↑ Skocz do:a b Handel niewolnikami prowadzony przez Żydów ↓, s. 87.
  201. ↑ Szkice średniowieczne ↓, s. 316–317, 324–325.
  202. ↑ Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny t. I ↓, s. 33–36.
  203. ↑ Grzegorz Rostkowski. Wyprawa Światosława na Chazarię w 965 r. i jej następstwa. „Przegląd Historyczny”. 92/3, s. 272–276, 280–282, 2001. ISSN 0033-2186.
  204. ↑ Między Kijowem a Gnieznem ↓, s. 66.
  205. ↑ Niewolnictwo na Rusi Kijowskiej ↓, s. 106.
  206. ↑ Handel niewolnikami słowiańskimi ↓, s. 191–192.
  207. ↑ Dzieje handlu żydowskiego ↓, s. 7–8.
  208. ↑ Między Kijowem a Gnieznem ↓, s. 74.
  209. ↑ Dzieje handlu żydowskiego ↓, s. 4.
  210. ↑ Dzieje handlu żydowskiego ↓, s. 5.
  211. ↑ Arabskie opisanie Słowian ↓, s. 195–196.
  212. ↑ Między Kijowem a Gnieznem ↓, s. 72–73, 77.
  213. ↑ Skocz do:a b Handel niewolnikami na Rusi ↓, s. 190.
  214. ↑ L’origine de Sclavus ≈ esclave ↓, s. 124.
  215. ↑ Niewolnictwo ↓, s. 277.
  216. ↑ Niewolnictwo na Węgrzech ↓, s. 96.
  217. ↑ Niewolnictwo na Węgrzech ↓, s. 93.
  218. ↑ Věra Hrochová, Miroslav Hroch: Krzyżowcy w Lewancie. W obronie grobu Chrystusa. tłum. Zdzisław Dobrzyniecki. Warszawa: Ancher, 1992, s. 16, 96, 103. ISBN 83-85576-03-7.
  219. ↑ Handel niewolnikami prowadzony przez Żydów ↓, s. 89–90.
  220. ↑ Ignacy Schiper: Początki Żydów na ziemiach polskich i ruskich. Tarnów. s. 4.
  221. ↑ Osadnictwo słowiańskie i niewolnicy słowiańscy ↓, s. 489.
  222. ↑ Handel niewolnikami prowadzony przez Żydów ↓, s. 90.
  223. ↑ Władysław Knapiński: Agobard, [w:] Encyklopedia kościelna. T. I. Warszawa: Michał Nowodworski, 1873, s. 80.
  224. ↑ Early Medieval Jewish Policy ↓, s. 178.
  225. ↑ Adversus Judaeos ↓, s. 350.
  226. ↑ Early Medieval Jewish Policy ↓, s. 98.
  227. ↑ Tadeusz Czacki: Rozprawa o Żydach i Karaitach. Kraków: Wydawnictwo Biblioteki Polskiej, 1860, s. 30.
  228. ↑ Edward H. Flannery: The Anguish of the Jews: Twenty-three Centuries of Antisemitism. New York: Paulist Press, 1985, s. 84–85. ISBN 0-8091-4324-0.
  229. ↑ Skocz do:a b Niewolnictwo ↓, s. 272.
  230. ↑ Adversus Judaeos ↓, s. 358–365.
  231. ↑ Słowianie zachodni ↓, s. 182.
  232. ↑ Jerzy Skowronek, Mieczysław Tanty, Tadeusz Wasilewski: Historia Słowian południowych i zachodnich. red. Ludwik Bazylow. Wrocław: PWN, 1988, s. 48, 112–113. ISBN 83-01-07549-X.
  233. ↑ Skocz do:a b Handel niewolnikami prowadzony przez Żydów ↓, s. 86.
  234. ↑ Handel niewolnikami prowadzony przez Żydów ↓, s. 84–85.
  235. ↑ Przemysław H. Doroszewski. Geneza treści kwater drzwi gnieźnieńskich. Narracja źródeł pisanych czy interpretacja twórcy?. „Studia Elbląskie”. XVI, s. 87, 2015. Wyższe Seminarium Duchowne w Elblągu. ISSN 1507-9058.
  236. ↑ Kronika Marcina Galla. tłum. Zygmunt Komarnicki. Warszawa: 1873, s. 83 i przypis tamże.
  237. ↑ History of Early Inner Asia ↓, s. 212–213.
  238. ↑ The Emergence of Rus ↓, s. 88.
  239. ↑ Skocz do:a b Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny t. I ↓, s. 97.
  240. ↑ Słowianie w oczach średniowiecznych pisarzy arabskich ↓, s. 174.
  241. ↑ Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny t. I ↓, s. 6–7.
  242. ↑ Niewolnictwo ↓, s. 174.
  243. ↑ Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny t. III ↓, s. 109–110, 199–200.
  244. ↑ Slavery in Medieval Iberia ↓, s. 758–759.
  245. ↑ Niewolnictwo ↓, s. 286.
  246. ↑ The Mediterranean Trade in Black Sea Slaves ↓, s. 72.
  247. ↑ Niewolnictwo ↓, s. 286, 317, 320.
  248. ↑ The Mediterranean Trade in Black Sea Slaves ↓, s. 61, 77–80.
  249. ↑ Chanat Krymski ↓, s. 79–80, 83–84.
  250. ↑ Yaron Ben-Naeh. Blond, tall, with honey-colored eyes: Jewish ownership households in the Ottoman Empire on the threshold of the modern era. „Jewish History”. 20(3), s. 315–332, 2006. ISSN 0334-701X. OCLC 46840526.
  251. ↑ The forgotten history of Slavic slavery. Melting Pot international. [dostęp 2020-04-14].
  252. ↑ Skocz do:a b Never a Native ↓, s. podrozdz. Trafficking.
  253. ↑ Nomi Levenkron, Yossi Dahan: Women as Commodities: Trafficking in Women in Israel 2003. Tel Aviv: The Hotline for Migrant Workers, Isha LíIsha – Haifa Feminist Center & Adva Center, 2018, s. 5.
  254. ↑ Asif Efrat. Global Efforts against Human Trafficking: The Misguided Conflation of Sex, Labor, and Organ Trafficking. „International Studies Perspectives”. 17(1), s. 17–18, 2015. ISSN 1528-3577.
  255. ↑ Asif Efrat: Governing Guns, Preventing Plunder: International Cooperation against Illicit Trade. New York: Oxford University Press, 2012, s. 199. ISBN 978-0-19-97-6030-5.
  256. ↑ Human Trafficking around the World ↓, s. 97–98.
  257. ↑ Skocz do:a b c d e f Naive Slavic Women ↓.
  258. ↑ Bureau of Public Affairs Department Of State. The Office of Electronic Information: Country Narratives – Countries H through R (ang.). 2001-2009.state.gov, 2008-06-10. [dostęp 2020-04-15].
  259. ↑ Human Trafficking around the World ↓, s. 97.
  260. ↑ The „Natasha” Trade ↓, s. 10–12.
  261. ↑ Skocz do:a b Human Trafficking around the World ↓, s. 403.
  262. ↑ The „Natasha” Trade ↓, s. 13.
  263. ↑ The „Natasha” Trade ↓, s. 10.
  264. ↑ Słowianie w oczach średniowiecznych pisarzy arabskich ↓, s. 170–174.

Bibliografia

2 uwagi do wpisu “302 Niewolnictwo Słowian, Slavic slavery, slavery of Slavs, Slavi / slaves, Słowianin = niewolnik 02”

  1. Pingback: 303 Slav czyli slave. O tym jak najbardziej wolnościowy lud dał nazwę niewolnikom | SKRBH

  2. Pingback: 304 Słowiańscy niewolnicy w arabskim świecie | SKRBH

Skomentuj

Wprowadź swoje dane lub kliknij jedną z tych ikon, aby się zalogować:

Gravatar
Logo WordPress.com

Komentujesz korzystając z konta WordPress.com. ( Wyloguj /  Zmień )

Zdjęcie na Facebooku

Komentujesz korzystając z konta Facebook. ( Wyloguj /  Zmień )

Anuluj

Połączenie z %s

Ta witryna wykorzystuje usługę Akismet aby zredukować ilość spamu. Dowiedz się w jaki sposób dane w twoich komentarzach są przetwarzane.